Plantatorzy

Burak roślina wrażliwa. W kwaśnej glebie przetrzyma tylko z nawozem wapniowym

Wapno defekacyjne to produkt uboczny produkcji cukru, ale też doskonały nawóz wapniowy. W sytuacji, gdy blisko połowa areału w Polsce ma odczyn kwaśny, nie sposób przecenić efektów wapnowania. Szczególnie, gdy uprawiamy buraki cukrowe – rośliny, które źle znoszą niskie pH gleby. Brak wapnowania poważnie ogranicza uzyskiwanie wysokich plonów z hektara. Doktor Agata Bartkowiak wyjaśnia nam dlaczego.

Wzrost i rozwój roślin uwarunkowany jest wieloma oddziaływującymi na siebie czynnikami. Jednym z tych czynników jest odczyn gleby. Jest on jednym z podstawowych wskaźników żyzności gleby.

Od tego wskaźnika w dużym stopniu zależą jej właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne. Ze zmianą odczynu wiąże się również stężenie składników pokarmowych w roztworze glebowym, a co za tym idzie ich ruchliwość w glebie i dostępność dla roślin. W glebach silnie zakwaszonych spada przyswajalność azotu, fosforu, potasu, wapnia i magnezu. Każda roślina źle się rozwija przy silnym zakwaszeniu i nie może wykazać swojego potencjału plonotwórczego. Do roślin bardzo wrażliwych na kwaśny odczyn gleby należą: buraki cukrowe i pastewne, kukurydza, jęczmień, soja, esparceta, lucerna i koniczyna. W glebach kwaśnych poważnemu ograniczeniu ulega aktywność biologiczna bakterii i promieniowców decydujących o rozkładzie substancji organicznej i przemianach związków azotu. Dlatego rozkład resztek pożniwnych (słomy zbóż, kukurydzy i rzepaku) jest spowolniony.

Ocenia się, że co najmniej połowa gleb Polski charakteryzuje się kwaśnym, bądź silnie kwaśnym odczynem gleby (rys.1). Oznacza to konieczność podniesienia pH gleby poprzez jej wapnowanie. Wapnowanie jest niezbędnym zabiegiem w naszej strefie klimatycznej, gdzie występuje przewaga opadów nad parowaniem, w wyniku czego kationy o charakterze zasadowym (Ca i Mg) zostają szybko wymywane w głąb profilu glebowego. Optymalną porą wapnowania jest okres pożniwny, gdzie zastosowane wapno można dokładnie wymieszać z glebą podczas kolejnych zabiegów agrotechnicznych. Od równomiernego rozsiania i dokładnego wymieszania zależy bowiem równomierne odkwaszanie gleby. Natomiast wielkość dawek wapnia zależy w dużej mierze od kwasowości hydrolitycznej i kategorii agronomicznej gleby. Dawki wapnia zależą od wyników analizy chemicznej gleby oraz do warunków klimatycznych rejonu. Za optymalną dawkę wapnia uważa się taką, która spowoduje podniesienie pH gleby do dolnej granicy jego optymalnego przedziału.

W ofercie rynkowej znajdują się nawozy wapniowe o różnej zawartości wapnia i magnezu. Mogą to być naturalne wapienie oraz produkty uboczne wytworzone w wielu procesach przetwórczych i przemysłowych. W produkcji rolniczej najbardziej znanym przykładem wapna odzyskanego jest wapno defekacyjne, które powstaje jako produkt uboczny w przemyśle cukrowniczym (zdjęcie). Jest ono wynikiem odwodnienia tak zwanego „mleka wapiennego”, używanego w procesie produkcji cukru. Wapno defekacyjne to cenny, tani nawóz wapniowy zawierający wiele składników odżywczych o zawartości ok. 30% tlenku wapnia w formie węglanowej. Stanowi ono wartościowy nawóz nie tylko ze względu na aktywną formę CaCO₃, ale i z powodu obecności w nim pewnej zawartości azotu (0,3-0,5%), fosforu (1-2%), magnezu (1-2%), a także innych składników mineralnych. Zawartość mikroelementów w wapnie defekacyjnym jest następująca: Cu (27-35 mg∙kg^-1), Zn (75-460 mg∙kg-1), Mn (148-165 mg∙kg^-1), Mo (0,6-0,7 mg∙kg^-1), Co (2,9-3,4 mg∙kg^-1). Wapno defekacyjne nie tylko odkwasza glebę, lecz także żywi uprawiane rośliny. Jego skład chemiczny nie jest stały, ale ulega wahaniom zależnie od odmiany buraków, stosowanych nawozów, warunków klimatycznych i sposobu oczyszczania soku buraczanego. Dodatni wpływ wapna defekacyjnego w regulowaniu odczynu gleb i zwiększaniu w nich zawartości składników pokarmowych potwierdziły badania stacji chemiczno-rolniczych.

Omawiany nawóz wapienny posiada również inne zalety:

• wspomaga tworzenie się agregatów glebowych, poprawia strukturę gleby – szczególnie gleb ciężkich zapobiegając ich zaskorupieniu;
• poprawia warunki wodno-powietrzne gleby;
• zwiększa polową zdolność wschodów;
• zwiększa szybkość ogrzewania gleby;
• wspiera procesy zachodzące w glebie (rozkład substancji organicznej, produkcję próchnicy);
• przyczynia się do silniejszego rozwoju drobnoustrojów glebowych, których działalność umożliwia włączenie składników pokarmowych do cyklu obiegu materii w ekosystemie;
• powoduje wzrost dynamiki przemian azotu w glebie;
• w swoim składzie nie zawiera niepożądanych składników (substancji toksycznych i nasion chwastów);
• może być stosowany jako cenny nawóz w płodozmianach większości roślin uprawnych, a szczególnie buraków cukrowych, kukurydzy, rzepaku i zbóż;
• może być stosowane w każdym terminie agrotechnicznym, w dawkach wynikających z oceny potrzeb wapnowania.

Zawartość suchej masy w wapnie defekacyjnym wynosi ok. 70%, co pozwala na bezpośrednie wysiewanie go bez konieczności wcześniejszego składowania. Nawóz ten można wysiewać przy użyciu tradycyjnych rozsiewaczy nawozowych lub rozrzutników obornika.

dr inż. Agata Bartkowiak
Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb UTP Bydgoszcz